Stolpersteine voor Leidse slachtoffers

Tekst bijgewerkt op 16 juni 2022.

Stolpersteine, in het Nederlands struikelstenen, is een project van de Duitse kunstenaar Gunter Demnig. Het zijn messing plaatjes, gemonteerd op een blokje beton van 10 x 10 centimeter, die in het trottoir worden gelegd vóór de woning (of zo dicht mogelijk daarbij) van een slachtoffer van de vervolging door de nazi’s. In het messing plaatje is de naam en geboortedatum geslagen, met daaronder de datum en plaats van overlijden. Tot nu toe gaat het vooral om slachtoffers van de jodenvervolging, maar het is uitdrukkelijk bedoeld voor alle slachtoffers, dus vervolgden omwille van hun geloof, ras, politieke overtuiging of activiteiten enzovoort. In de praktijk komt de plaatsing van stenen voor deze slachtoffers maar sporadisch voor.

Demnig noemt het  Stolpersteine omdat je, wanneer je ze ziet liggen, er over struikelt met je hoofd en je hart; je moet buigen om de tekst te kunnen lezen. Hij ziet het niet alleen als monument, maar meer nog als kunstwerk. Begonnen in januari 1995 waren er medio 2017 bijna 60.000 stenen gelegd in meer dan twintig landen. In de jaren daarna is het aantal snel toegenomen.

Stolpersteine in Leiden
Terwijl er in sommige Nederlandse plaatsen voor alle Joodse slachtoffers struikelsteentjes zijn gelegd, telt Leiden sinds 26 maart 2021 slechts vijf locaties: op 10 maart 2010 werden vier Stolpersteine gelegd voor vier leden van de familie Loeb voor het pand Breestraat 161; eveneens op 10 maart 2010 werd een Stolperstein gelegd voor Jakob Philipson voor zijn toenmalige woning in de Van der Waalsstraat 34. Begin november 2013 werd een Stolperstein gelegd voor Meijer van Kleeff voor zijn toenmalige woning aan de Lorentzkade 4. In 2019 werden twee stenen gelegd voor Hartog en Vronika van Amerongen-van Frank voor hun woning in de Haarlemmerstraat 233. Op 26 maart 2021 werden er vijf stenen gelegd voor de broer en zussen Weijl in de Kloksteeg voor nummer 3. Op 25 maart 2022 werden stenen gelegd voor Rachel Cosman-Mendes da Costa en haar zoon Arnold. Negen stenen werden gelegd op 15 juni 2022.

Stolpersteine elders
Een flink deel van de Joden die in Leiden woonden waren geboren in Duitsland of Polen. VoorElvire Sanders-Platz ligt een struikelsteen in haar geboortestad Keulen. In Bad Salzuflen (D) ligt een struikelsteen voor Julius Aschenbrand.
In september 1940 moesten meer dan 70 Leidse Joden de kuststreek (waartoe Leiden behoorde) verlaten omdat ze werden aangemerkt als vreemdeling. Ze verhuisden daarom naar andere gemeenten in Nederland. Voor een aantal van hen ligt inmiddels een steen in hun laatste woonplaats. Op 15 juni 2022 werden voor acht van hen een steen in Leiden geplaatst.

Stichting Herdenking Jodenvervolging
In de zomer van 2021 startte de Stichting Herdenking Jodenvervolging met het maken van een plan voor het leggen van stenen voor alle vermoorde Leidse joden. Het is de bedoeling om de komende jaren op gezette tijden een aantal stenen te leggen. De stenen voor Rachel Cosman-Mendes da Costa en haar zoon Arnold waren de eerste twee. Tegelijkertijd probeert de werkgroep nog zo veel mogelijk over de slachtoffers te weten te komen. De Stichting organiseert sinds 1997 jaarlijks een herdenking.
Leiden4045.nl steunt het initiatief volledig.