Van der Werfpark

Gepubliceerd door Alphons Siebelt op

Burgemeester Van der Werff

In het Van der Werfpark staat sinds 1874 een standbeeld voor burgemeester Pieter van der Werff, de beroemde Leidse burgervader ten tijde van het beleg van Leiden in 1574. De Spanjaarden hadden de stad ingesloten en onder de bevolking heersten honger en ziekten, die het moreel ernstig aantastten. Volgens de overlevering zou Van der Werff zijn lichaam hebben aangeboden als voedsel aan de hongerende bevolking om te voorkomen, dat de stad zich zou overgeven. Op 3 oktober 1574 bliezen de Spanjaarden de aftocht. Dezelfde dag werd er een dankdienst gehouden in de Pieterskerk, een traditie die tot op heden zonder onderbreking is voortgezet. Ieder jaar vindt er ’s morgens koraalzang plaats bij het standbeeld in het park en wordt er een krans gelegd, waarna de festiviteiten losbreken.

Leidens ontzet in oorlogstijd
In 1939 was de openbare viering van Leidens Ontzet verboden in verband met de politieke situatie. Een maand eerder, op 3 september, was Duitsland Polen binnengevallen en was de oorlog tussen Duitsland enerzijds en Frankrijk en Groot-Brittannië anderzijds een feit geworden. Enkele dagen daarvoor was de Nederlandse krijgsmacht gemobiliseerd. Begin oktober waren er in Leiden en omgeving talloze militairen gelegerd en waren Leidse mannen uitgewaaierd naar hun standplaats in den lande.

De oorlogsjaren hebben het zonder een openbare viering van 3 oktober moeten stellen. Dergelijke massa-evenementen vormden voor de bezetter een te groot risico in verband met de openbare orde en werden dus niet toegestaan. Ook de vaderlandslievende en orangistische elementen in dit feest zullen daarbij een rol hebben gespeeld. De demonstratieve activiteiten op Anjerdag, de verjaardag van Prins Bernhard op 29 juni 1940, waren voor de bezetter een waarschuwing geweest om op dergelijke dagen op zijn hoede te zijn en ieder spoortje van protest te bestraffen. Geen optocht dus en geen festiviteiten. Alleen de plechtige herdenking in de Hervormde Pieterskerk is alle oorlogsjaren ongestoord doorgegaan.

Klein verzet

Ondanks het verbod waren er in 1940 toch enkele jongemannen, die in alle vroegte een krans in de Leidse kleuren wisten te hangen aan het standbeeld. Het waren onder meer Koos van der Weijden en Jan Geijsman.
Een jaar later was de politieke spanning behoorlijk aan het oplopen omdat de NSB de politieke macht probeerde te veroveren. Dat lukte door gebrek aan medewerking van de bezetter niet en het zou er ook nooit van komen. Om de zichtbaarheid en het ontzag voor de NSB te vergroten was de paramilitaire tak van de NSB, de WA (gekleed in zwart uniform met laarzen) regelmatig op straat te zien. Dat leidde zeker in de eerste helft van 1941 vrijwel standaard tot knokpartijen met tegenstanders. Op 3 oktober 1941 leidde de Leidse predikant Henny Touw de herdenking in de Pieterskerk; zijn preek maakte diepe indruk en werd door heel Nederland verspreid. Die avond maakte de WA een einde aan een “neutraal” feest in café-restaurant Schuttershof (toeval natuurlijk, maar dat heet nu Stadscafé Van der Werff) waar ongeveer 200 mensen aanwezig waren. De volgende dag hield de WA een grote mars door de stad.
In de oorlogsjaren zal Leidens Ontzet ongetwijfeld in veel huishoudens binnenskamers zijn gevierd.