Gemeentelijk oorlogsmonument

Kort na de Bevrijding werd een oorlogsmonument, een eenvoudig wit kruis, onthuld in de Steenstraat op een terrein dat door het bombardement van 11 december 1944 was verwoest. Het was direct al de bedoeling dit tijdelijke monument door een definitief monument te vervangen, maar het duurde ruim tien jaar voor het zo ver was. Tot die tijd werd op 4 mei een defilé langs het monument in de Steenstraat gehouden.

Het definitieve monument bij Molen de Valk werd onthuld op 4 mei 1957. Het was ontworpen door de Amsterdamse beeldhouwer P. Starreveld. Volgens hem stelt het beeld een ‘in meditatie verzonken’ vrouwenfiguur voor. ‘De vrouw peinst over de bezettingsjaren, die over ons volk kwamen. Zij heeft een enigszins voortschrijdende houding, waarmee het voortgaan van de tijd wordt aangeduid. De toekomst wordt nader uitgebeeld door een bloesemtak, die zij in de rechterhand heeft en die het voortgaande leven symboliseert. In deze tak ontwaart men ook de figuur van een duif, die het symbool is van liefde en vrede.’, aldus de Nieuwe Leidsche Courant van 22 juni 1956.

Het ontwerp riep gemengde gevoelens op. Kennelijk vond men de symboliek te moeilijk en het vrouwenlichaam te struis. In een vraaggesprek met Starreveld in De Leidsche Courant van 3 mei 1957, aan de vooravond van de onthulling, reageerde de kunstenaar op de kritiek. Op de vraag of symboliek wel duidelijk was zonder nadere uitleg zei hij onder andere: ‘Het is moeilijk met een analfabeet een boek te lezen. … De ervaring is dat ongeletterden dikwijls, dank zij een primitief gevoelsleven, de schoonheid van een kunstwerk gemakkelijker kunnen ondergaan dan de geletterden, die dikwijls belast zijn met een zware geestelijke bagage’