Monument Haagse Schouw
Op 26 april 1941 werd onder grote publieke belangstelling een oorlogsmonument onthuld bij het Haagse Schouw. Een indrukwekkend aantal militaire en burgerlijke autoriteiten woonde de plechtigheid bij. De harmonie Werkmans Wilskracht en het koor Ex Animo, allebei uit Leiden, zorgden voor een sfeervolle omlijsting. Op het monument stonden 51 namen van militairen die bij het Haagse Schouw, bij vliegveld Ockenburg en bij vliegveld Valkenburg waren gesneuveld. Het waren merendeels rekruten, die nog maar kort in dienst waren toen de oorlog uitbrak. Uitgebreide verhalen over de strijd zijn te lezen op de website www.mei1940.nl.
De 51 militairen kregen een fors monument met een muur, een soort zuil in het midden en met een plateau voor bloemenkransen. Ook al lag het langs de weg, het was toch uiterst geschikt voor een grootschalige officiële militaire herdenking. De onthulling in 1941 was een reünie van mannen die een jaar eerder in de oorlog hadden gevochten. Overigens lag het nieuwe monument toen nog op het grondgebied van de gemeente Oegstgeest. De stenen werden ‘belangeloos’ ter beschikking gesteld door de schoorsteen- en steenfabriek De Ridder, die ten noorden van de begraafplaats Rhijnhof lag en die in de meidagen ook in de frontlinie had gelegen.
De onthulling werd nog bijgewoond door de zopas door de Bezetter ontslagen burgemeester A. van de Sande Bakhuyzen. De nieuwbenoemde burgemeester was niet aanwezig. Namens de gemeente Oegstgeest sprak wethouder T. van Egmond, die – zo staat het in het Leidsch Dagblad van 28 april – de ‘afwezige’ burgemeester A.J. van Gerrevink ‘verving’. De krant vermeldde niet, dat Van Gerrevink door de Duitse politie was gearresteerd. Volgens de gangbare opvatting had hij tijdens de begrafenis van een drietal Engelse piloten (op 17 april bij het Groene Kerkje) iets verkeerds gezegd. De arrestatie was hoe dan ook een waarschuwing voor alle aanwezigen om in het openbaar terughoudend te zijn en te blijven met kritiek op de bezetter of steunbetuigingen aan de Engelsen. Van Gerrevink werd op 15 juni 1941 weer vrijgelaten maar zou later alsnog worden ontslagen.
Koerswijziging
De onthulling van het monument gebeurde op een moment dat de bezetter een andere koers leek te gaan varen. Op maandag 13 maart 1941 had iedereen in de krant kunnen lezen wat Rijkscommissaris A. Seyss-Inquart de vorige dag in het Amsterdamse Concertgebouw voor een zaal vol leden van de NSDAP in Nederland had uitgesproken. Het was een uiteenzetting over de komende politiek van de bezetter, die niets aan de verbeelding overliet. De kranten hadden maar liefst ruim drie pagina’s nodig gehad om de redevoering af te drukken. ‘Wie niet voor ons is, is tegen ons’, zo was de redevoering in de Nieuwe Leidsche Courant in een tussenkop bondig samengevat. Seyss-Inquart waarschuwde dat de nationaalsocialisten ‘vastbesloten’ waren ‘dit nationaalsocialisme als dragende politieke beweging tot grondbeginsel van de nieuwe ordening te maken.’
Een dag later hadden de kranten de executie van 18 personen gemeld, die waren veroordeeld wegens sabotage en staking. Hun namen werden niet genoemd, maar wij weten nu dat die vijftien mannen hoorden bij de organisatie ‘De Geuzen’ van Bernard IJzerdraat. De drie anderen waren gearresteerd wegens hun aandeel in de Februaristaking in Amsterdam. Samen met een staker die op 6 maart werd gefusilleerd waren dit de eerste 19 Nederlandse staatsburgers die voor een Duits vuurpeloton stierven.
Voor zover bekend vonden er daarna in de oorlogsjaren geen herdenkingen meer plaats. De galanterie van de bezetter was van korte duur en in 1942 woedde strijd aan het Oostfront in alle hevigheid. Pas na de Bevrijding, op 14 mei 1945, werd er een grootse herdenking gehouden door de Binnenlandse Strijdkrachten. Ook nu nog vindt er jaarlijks een herdenking plaats op 4 mei.
Het monument was het eerste en nog steeds grootste oorlogsmonument op het grondgebied van de gemeenten Oegstgeest en Leiden. In 1995 werd het twintig meter verplaatst wegens een verlegging van de Haagse Schouwweg.
