Leeuwen, Dirk van

Het hoekhuis Dahliastraat 25/Lammenschansweg heeft aan de kant van de Lammenschansweg een afwijkende gevel in vergelijking met de overige panden. Het is in oktober 1944 opgeblazen en na de oorlog herbouwd. Tijdens de oorlog was het Lammenschansweg 68.

Hier woonde Dirk van Leeuwen met zijn gezin. Hij was werkzaam op het gebied van speciale UV-verlichting en elektrotechniek. Er waren regelmatig onderduikers in huis. Op een dag vroeg een onbekende vrouw hem onderdak te verlenen aan een man met een zender. Die man was jhr. mr. Robert de Brauw, een agent van het Bureau Inlichtingen van de Nederlandse regering in Londen die begin augustus was gedropt. De Brauw had eerst gewerkt vanuit Den Haag, maar toen het gebied ontruimd werd in verband met de lanceringen van de V2 zocht hij een adres in het hem bekende Leiden. In september verplaatste hij zijn zender naar Leiden. Vanuit dit huis maakte hij met zijn S-phone contact met overvliegende vliegtuigen om informatie door te geven voor de regering in Londen.voor zover valt na te gaan verbleef hij niet langer dan noodzakelijk in het pand.

De Duitsers wisten de zender uit te peilen en op 14 oktober volgde een inval waarbij De Brauw werd gearresteerd.  Een zoon zou bij een radiozaak naar onderdelen hebben gevraagd, wat overgebriefd zou zijn naar de Sipo/SD, maar misschien is dat een later geuit vermoeden. In ieder geval reed er al enkele dagen een radiopeilwagen door de buurt. Het oprollen van de zender is misschien niet alleen het gevolg geweest van het werk van de peilstations en peilwagens. Misschien waren er nog wel andere aanwijzingen, dat er in het huis van Van Leeuwen én dat van de buren iets illegaals gebeurde. Bij Van Leeuwen zaten er nog andere onderduikers in huis, wat het risico op uitlekken van het geheime werk heeft vergroot.

Als straf werd het huis op 19 oktober 1944 opgeblazen. Van Leeuwen vluchtte en kreeg een vals persoonsbewijs van de ambtenaar Cor van Wijk. Hij overleefde de oorlog. De Brauw werd uiteindelijk overgebracht naar concentratiekamp Neuengamme en stierf op 3 mei 1945 toen het schip de Cap Arcona werd gebombardeerd.

Een vals persoonsbewijs
In dit geval is het interessant om te lezen wat Cor van Wijk in 1945 in zijn verslag over zijn illegale werk heeft geschreven over de inval bij Van Leeuwen. ‘Ik wist, dat hij [Van Leeuwen] samenwerkte met een zekere jhr. de Brauw, die speciaal hier “gedropt” was met bijzondere opdrachten.” Hij vervolgt: ‘Slechts weinigen wisten, dat er behalve de familie Van Leeuwen nog iemand gearresteerd was, en bijna niemand wist wie dat was.” Die persoon was de Duitse vrouw van Dirk: Maria van Leeuwen-Schmerenbeck, die van 10 oktober tot 25 oktober 1944 heeft vastgezeten in het Oranjehotel vanwege het illegale bezit van een zender.

Zoals Van Wijk het schrijft lijkt het erop dat een paar mensen op de hoogte waren van de aanwezigheid van de zender van De Brauw in het huis van Van Leeuwen en dat hij [Van Wijk] en zijn kompaan Kees Montanus (die De Brauw een vals PB had geleverd) van diens ware identiteit en opdracht op de hoogte waren. Ook het feit, dat Van Leeuwen gewoon iemand aan de deur kreeg die hem vroeg of hij een spion met een zender toe wilde laten tot zijn huis wijst er op, dat de komst van een geheim agent niet in het allergeheimst heeft plaatsgevonden. Het valt vaker op, dat er in de laatste fase van de oorlog allerlei illegale contacten waren en dat men bij illegale organisaties vaak mensen bij naam en toenaam kende.
Dat er een geheim agent met een zender actief was geweest werd aan de gehele bevolking bekend gemaakt op de 19e oktober, toen het huis van Van Leeuwen werd opgeblazen. In een straal van 200 meter moesten alle huizen worden ontruimd en de ramen worden opengezet. De Leidse winkelier Han de Wilde schrijft op zondag 22 oktober 1944, een week na de gebeurtenis: ‘Hier in Leiden is zaterdag een geheime zender ontdekt bij Van Leeuwen, Lammenschansweg 68. De Duitsers vonden er ook enige radio’s, een Engels officier, en bij buren 1000 pond boter, die daar ten behoeve van de illegale actie, was opgeslagen.’

Dirk van Leeuwen en zijn zoon werden geïnterviewd voor het project Ook in Leiden.

Tekst aangevuld op 7 mei 2023.