Meijer-Elenbaas, Meta
In december 2020 kwam er bij Leiden4045.nl de vraag binnen van de Cultuurhistorische Vereniging Ten Boer (Gr.) of er meer bekend was over Meta Meijer, die in 1969 door Yad Vashem werd erkend als Rechtvaardige onder de volkeren. De database op de website van Yad Vashem vermeldt namelijk bij haar naam Leiden als plaatsnaam.
De Vereniging vroeg zich af of het dezelfde Meta Meijer is, die kort na de oorlog in de sjoel van Groningen trouwde met Herman Gudema, die vóór de oorlog in Leiden woonde. Het echtpaar verhuisde later naar de Verenigde Staten, waar ze beide zijn overleden. Meta was een dochter van Mozes Meijer en zijn vrouw Johanna de Levie ( 1879-1943) uit Ten Boer en hun vier dochters. Twee van de vier zussen hebben in de oorlog overleefd, Meta (eigenlijk Martha, 1913-2010) en Louise (1917-2009). Hun twee zussen en hun ouders werden in de Shoah vermoord. De vereniging is bezig met de geschiedenis van de familie en wil graag weten wat er met de twee overlevende zussen in de oorlogsjaren is gebeurd. Heeft Meta Meijer in de oorlog in Leiden een pension gehad waar joodse onderduikers in hebben verbleven?
Raadsel
Dat de Joodse Meta Meijer de onderscheiding van Yad Vashem had gekregen was bij voorbaat al onwaarschijnlijk: deze onderscheiding wordt alleen toegekend aan niet-Joden. Navraag bij Yad Vashem leverde weinig nieuws op. Men wist verder niets over haar, geen geboortedatum, geen adres. Een kleine aanwijzing was te vinden in de tekst in de database. Daarin wordt Lies Bos aangehaald, die in de Boerhaavelaan op nummer 23 zat ondergedoken. Lies Bos was de valse naam van de Amsterdams Leesha Bornstein, die in de oorlog op verschillende adressen in Leiden ondergedoken heeft gezeten. Zij publiceerde in 1980 het boek De Tulpen zijn rood onder haar naam Leesha Rose. Daarin schrijft ze uitvoerig over haar ervaringen in Leiden en Oegstgeest. Waarschijnlijk heeft zij de aanvraag voor de onderscheiding in gang gezet. In ieder geval heeft ze de activiteiten van Meta bevestigd. Ze schrijft over het pension van ’tante Meta’, wat duidt op een zeker leeftijdsverschil. Dat is ook te lezen in het boek Oegstgeest in bange dagen, dat gebaseerd is op het genoemde boek. Maar helaas noemt ook Lies Bos geen achternaam of ander aanknopingspunt. Waren er dan misschien twéé Meta’s?
Twee Meta’s
Uiteindelijk werd de oplossing van het raadsel door de vereniging zelf gevonden onder meer aan de hand van het Leidsch Dagblad van 10 februari 1941. Daarin staan vermeld M.S. Meijer-Elenbaas op Boerhaavelaan 27. In 1947 woonden ze beiden op nummer 25. Na verder zoekwerk door verschillende personen kwam het volgende naar boven.
Marianne (die Lies Bos dus ’tante Meta’ noemt) en haar man waren in 1939 vanuit Nederlands-Indië in Leiden komen wonen. Dhr. Meijer vertrok in februari 1940 opnieuw naar Indië. Wellicht waren ze verlofgangers en is het de bedoeling geweest dat Maria hem achterna zou reizen, maar is de oorlog daar tussen gekomen. Marianne verhuisde in 1941 naar Boerhaavelaan 27. Marianne/Meta Meijer was in 1899 in Nederlands-Indië geboren. Haar familie woonde daar in 1940 nog. Ze adverteerde enige malen in de krant met het aanbod om privéles en huiswerkbegeleiding te geven aan kinderen die op de ULO of in de laagste klassen van de HBS zaten. Ze vermeldde daarbij schoolhoofd te zijn geweest in Soerabaja.
De panden Boerhaavelaan 23 en 25 telden bij elkaar vele kamers, die al langere tijd werden verhuurd. Behalve Lies Bos hebben er volgens haar (zoals in de database van Yad Vashem staat) nog drie andere Joodse onderduikers gewoond. Marianne/Meta heeft voor deze onderduikers (en nog andere) gezorgd. Ook haar broer, over wie nog niets bekend is, was daarbij betrokken. Het is zeer waarschijnlijk dat er via Lies Bos contact is geweest met de organisatie van Lex Bernard, aangezien Lies daar nauw bij betrokken was, evenals bij de groep van Reinier van Kampenhout in Oegstgeest.
De database van Yad Vashem vermeldt bij Meta Meijer nog de naam van Anna Plemp van Duiveland (1896-1968). Zij was als secretaresse werkzaam in het Academisch Ziekenhuis en woonde op nummer 22. Haar rol bij het werk van Meta Meijer blijft echter onbesproken.
Helemaal safe blijkt het verblijf niet te zijn geweest. Op 14 februari 1944 ’s avonds rond half negen belde de Sipo/SD naar het politiebureau met het verzoek rechercheur Biesheuvel (een medewerker van de SipoSD) naar Boerhaavelaan 23 te sturen. Die ging er heen vergezeld van een rechercheur en een agent. Of dit onderzoek gevolgen heeft gehad wordt echter nergens vermeld. Lies Bos woonde toen nog niet op dat adres.
Rest nog de verbintenis tussen de Groningse Meta en Herman Gudema (1913). Gudema was afkomstig uit Ter Apel (of Vlagtwedde?) en woonde zeker al in 1937 in Leiden. Kort na de Bevrijding woonde hij met enkele overlevende verwanten op het adres Boerhaavelaan 34. Hoe en wanneer Herman en Meta, die even oud waren, elkaar hebben leren kennen is niet bekend. Misschien kenden ze elkaar al vóór de oorlog. Ze trouwden op 13 juni 1946 en kregen in november van dat jaar hun eerste kind. Hermans broer Marcus overleed op 18 december 1945 in de Leidse Annakliniek.
Met dank aan de Cultuurhistorische Vereniging Ten Boer. Op 22 januari 2021 een correctie aangebracht in de trouwdatum van Herman en Meta n.a.v. een bericht op de website www.maxvandam.nl.