Viervant Tukker, Philip

Gepubliceerd door Alphons Siebelt op

Philip Ernst  Viervant Tukker is een bijna vergeten weldoener. Zijn naam komt voor in het boek Naar de overkant. 1940-1945 Leiderdorp – Zoeterwoude HR Bevrijding van Ria Pieterse-Zwetsloot, dat in 2002 verscheen. Leiden4045.nl kocht het ooit bij De Slechte in de Breestraat in de uitverkoop. De exemplaren van het dikke boek waren in een rond torentje opgestapeld. Na enkele weken was het restant uitverkocht. Het boek is, net zoals Oegstgeest in bange dagen, gebaseerd op een groot aantal gesprekken met mensen die de oorlog hadden meegemaakt, of met kinderen daarvan. Er staan veel foto’s in uit privéalbums. De verhalen zijn omlijst met wat algemene oorlogsgeschiedenis. Daardoor is het goed leesbaar voor mensen die niet zoveel kennis hebben over de bezetting.

Albert en Max Lucas uit Aken
Op pagina 61, 62 en 63 schrijft Ria Pieterse een paar regels over Philip Viervant Tukker. Wat zij schrijft moet afkomstig zijn geweest van Francine Diseraad-van Teijlingen uit Leiderdorp. Pieterse zal haar nog net voor haar overlijden in 2000 hebben gesproken. Tukker, zo schrijft Pieterse, heeft vóór de oorlog twee uit Duitsland gevluchte Joden “vrijgekocht” en er voor gezorgd dat ze in Leiderdorp konden gaan wonen bij Ab en Francina Diseraad. Het waren twee broers afkomstig uit Aken. Albert Lucas (1902-1983) was slager en werkte in de conservenfabriek Tieleman & Dros. Zijn jongere broer Max (1908-1980) was een “groot zakenman”. Wat dat precies inhield wordt niet nader omschreven.

Ouderzorg en Canton
Wat was nu de connectie tussen Tukker, Diseraad en de gebroeders Lucas? De vader van Ab Diseraad werkte op de steenfabriek Ouderzorg aan de Van der Valk Bouwmanweg en Tukker was directeur van een dochteronderneming glazuurfabriek Canton op het Waardeiland, ook in Leiderdorp.
Canton is verdwenen, maar de straatnamen zoals Laan van Ouderzorg, Ovengaarde en Steengaarde herinneren nog aan de plek waar de fabriek heeft gestaan. Canton was een speciaalbedrijf voor het verglazen van tegels en plavuizen maar ook van sieraardewerk.

Vrijgekocht?
Wat betekent het woord “vrijgekocht”. Het lijkt net of Tukker in Duitsland heeft betaald voor de vrijlating van de gebrieders Lucas, maar dat lijkt toch niet zo waarschijnlijk. Vermoedelijk heeft hij garant gestaan voor hun verblijf in Nederland. Dat was namelijk een voorwaarde van de Nederlandse overheid voor toelating in Nederland. Wie geen garantie kon overleggen dat hij of zij geen gebruik zou maken van ondersteuning door de Nederlandse staat, kwam het land niet in. Zo was het beleid van de Nederlandse overheid.
Zo te lezen in het boek van Pieterse hebben zij zich in 1941 niet aangemeld als Joden. Op de lijst die de gemeente Leiderdorp heeft opgestuurd staan alleen de namen van de familie Van Hoorn-Italiaander. Zou niemand de achtergrond van de broers Lucas hebben geweten? In 1943 zijn de twee broers ondergedoken in Heerlen, waar hun moeder verbleef. Tukker heeft hun het leven gered.

Steenfabriek Canton LeiderdorpVluchtelingenhulp na de Eerste Wereldoorlog
Pieterse schrijft verder niet zoveel over Philip Viervant Tukker. Daarom brengt Leiden4045.nl een klein eresaluut aan deze man. Philip was geboren in 1880 in Utrecht en richtte begin 20e eeuw met zijn vader de steenfabriek Canton op. Al snel werd dit een dochteronderneming van Ouderzorg. Philip was ongehuwd en woonde met zijn eveneens ongehuwde zus Aletta (1882) in het ouderlijk huis. Net na de Eerste Wereldoorlog zien we Philip als bestuurslid van een comité dat geld en goederen inzamelde voor de noodlijdende Hongaarse en Oostenrijkse bevolking, voor Belgische vluchtelingen en zelfs voor de noodlijdende Duitse bevolking. Later was hij bestuurslid van diverse comités of verenigingen van culturele aard, zoals de Christelijke Oranjevereniging en de ijsclub.
Philip Viervant Tukker overleed in 1949, een jaar na zijn zus Aletta. Zonder het boek van Ria Zwetsloot zou zijn hulp aan de gebroeders Lucas al lang vergeten zijn. Mogelijk was Francina Diseraad de laatste persoon die er in Leiderdorp nog wat over wist te vertellen. Zo is het verhaal bewaard gebleven.

Afbeelding: detail uit een foto van J.A.W. van der Zon rond 1900. Collectie Erfgoed Leiden GN006814, public domain. Het Waardeiland met het pand en de schoorsteen van aardewerkfabriek Canton.