Boek: Had het anders gekund? van Abel de Jong
Abel de Jong, Had het anders gekund? De dramatische ondergang van dokter Sally, de tweelingbroer van Lou de Jong, Amsterdam 2019.
In 1943 werden Abel en Daan de Jong plotseling afgestaan door hun ouders, die het naderend onheil wilden ontvluchten. Abel werd begin maart 1943 opgehaald door ds. Koch uit Leiderdorp en verbleef daar enige tijd. Uit veiligheidsoverwegingen kwam hij daarna bij Piet en Rietje Harteveld in Leiden in huis. Na de oorlog groeide Abel de Jong op bij zijn pleegouders. Hij gebruikte zelfs lange tijd hun achternaam.
Sally de Jong was arts in Amsterdam; hij promoveerde in oktober 1940. Hun eerste zoon werd op de laatste dag van 1940 geboren, hun tweede zoon Daan in augustus 1942. Een maand later werd Sally kamparts in Westerbork. Zijn vrouw en de kinderen bleven in Amsterdam. Bewaard gebleven brieven van Sally aan zijn vrouw geven een inkijkje in het leven in het kamp.
Op een bepaald moment hebben Sally en Liesje besloten te vluchten. Ze maakten gebruik van de Van Niftrikroute en bereikten weliswaar Zwitserland, maar werden er niet toegelaten. Op weg naar Spanje werden Sally en Liesje in Frankrijk gearresteerd en naar Auschwitz gedeporteerd. Liesje stierf daar al na twee maanden; Sally stierf in april 1945 ergens in Oost-Europa na de ontruiming van dat kamp.
Abels broer Daan kwam eerst in Dordrecht en later in Zeeland bij een echtpaar in huis. Na de oorlog groeiden Abel en Daan gescheiden van elkaar op. De oorlog bleef altijd een sterke rol in hun leven spelen en niet alleen doordat hun ouders waren omgekomen. Hun vader was de tweelingbroer van Lou de Jong, die in Nederland steeds bekender werd als dé man van de Bezetting: directeur van het RIOD in Amsterdam, bekende verschijning op de TV, hoogleraar en schrijver van het enorme werk Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog.
Veel familiaal, beter gezegd familiair, contact met Loe de Jong was er niet. Het lot van Abels ouders bleef onbespreekbaar. Gelukkig waren er nog wel familiedocumenten, brieven en foto’s, die een kennis destijds had veiliggesteld. Eén van die documenten speelt een cruciale rol in dit boek. Het is integraal in het boek opgenomen. Tijdens een verblijf in Brussel schreef Sally een verslag De ondergang van het Nederlandse Jodendom. Het werd naar Londen gesmokkeld en daar werd het door velen gelezen, onder wie koningin Wilhelmina én Lou de Jong. Die laatste herkende het handschrift van zijn broer en heeft het tot aan zijn dood in 2005 zorgvuldig bewaard. Het frappante is nu, dat de medicus Sally al in 1943 als insider een nauwkeurig verslag schreef over de Jodenvervolging, terwijl zijn literaire broer in Londen zat en dus een buitenstaander was en altijd zou blijven. Helaas zouden Sally en Liesje de Jodenvervolging tot het bittere einde mee moeten maken. Dit gegeven zorgde volgens Abel bij zijn oom levenslang voor een extra blokkerende spanning bovenop de altijd bestaande tweelingjalouzie.
Abel de Jong beschrijft zijn eigen levensverhaal en dat van zijn broer, die in 2014 overleed. De oorlog heeft, en dat is niet verwonderlijk, een enorme invloed gehad. Maar dit boek is niet alleen een reconstructie van het leven van de familie Sally, Liesje, Abel en Daan de Jong, maar ook een beschrijving van de omgang van Loe de Jong met de ondergang van zijn tweelingbroer en zijn schoonzus. Daarover had zijn kleindochter Simonka al eerder een documentaire gemaakt, Het zwijgen van Loe de Jong.
Aan de publicatie van dit boek is een conflict tussen Abel de Jong en de beoogd uitgever voorafgegaan. Abel de Jong besloot van uitgever te wisselen.