Harteveld-van Evert, Pieter en Maria
Aan het begin van de Bezetting werkte Pieter Harteveld (1909) als typograaf bij Sijthoff in de Doezastraat. In 1942 werd hij op staande voet ontslagen omdat hij weigerde mee te werken aan het drukken van lectuur voor de Wehrmacht. Ondanks zijn ontslag kreeg hij zijn loon doorbetaald.
Via een wederzijdse vriend werd hij benaderd door de in Amsterdam werkzame Frans Hofker om mee te werken aan een blad met de naam Vrij Nederland. Dit zou uitgroeien tot een invloedrijk landelijk illegaal blad. Harteveld zelf heeft het hier, voor zover bekend, nooit over gehad, zodat we niet weten hoe het precies is gegaan. Vermoedelijk heeft hij niet lang aan de vervaardiging van het blad meegewerkt.
Prof. P. de Boer en De Jonge Acht
Buiten werktijd was Piet Harteveld heel actief in de Nederlandse Christelijke padvindersvereniging. Hij was assistent van het districtshoofd prof. Pieter de Boer. De Boer vroeg hem toe te treden tot een groepje jeugdleiders om bijeenkomsten te organiseren voor de Leidse jeugd van alle gezindten. Dit groepje noemde zichzelf De Jonge Acht. De Jonge Acht organiseerde jeugddiensten in de Pieterskerk voor jongeren van alle gezindten. Er werden algemene thema’s aan de orde gesteld. De kerk zat enkele malen helemaal vol.
Een Joods kind in huis
Via de hervormde predikant Grad Koch uit Leiderdorp kreeg hij een Joods jongetje in huis. Het was Abel de Jong (1940), wiens oom Lou na de oorlog bekendheid zou krijgen als directeur van het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie. Abels broer Daan was elders ondergebracht. Hun ouders werden gepakt in Frankrijk en overleefde de oorlog niet. Na de oorlog bleef Abel nog lange tijd wonen bij het echtpaar Harteveld, dat zelf geen kinderen had. Abel de Jong publiceerde in 2019 het boek Had het anders gekund? over het leven van zijn ouders, van hemzelf en van zijn broer Daan. Vooral zijn pleegmoeder leed erg onder het gebeuren in de oorlogsjaren, vooral vanwege de dood van haar vader.
Schoonouders
De ouders van Maria Harteveld-van Evert (1910-1998) waren namelijk ook betrokken bij de hulp aan ondergedoken joden. Helaas werd haar vader Willem van Evert in de nacht van 10 op 11 juni 1943 opgepakt in verband met de arrestatie van de Joodse familie Poons-Cohen. Willem van Evert overleed in 1945 in KZ Bergen-Belsen.
Later in de oorlog kreeg Harteveld contacten met de Binnenlandse Strijdkrachten in de persoon van apotheker D.C. Kok en Lucas Questroo. Hij kreeg een vals persoonsbewijs van de Leidse ambtenaar Cor van Wijk. Wat hij verder in deze periode heeft gedaan is niet bekend.
Pedel
Na de oorlog werd Harteveld medeoprichter van de Jeugdhulp en de Leidse Jeugdactie. Nog jaren zou hij betrokken blijven bij het hervormd jeugdwerk. Bekend werd hij als pedel van de Leidse universiteit, wat hij direct na de oorlog werd op voorspraak van De Boer. In 1974 ging hij met pensioen. Pieter Harteveld overleed in 1989.
Het echtpaar kreeg in 2018 postuum de onderscheiding Rechtvaardige onder de volkeren toegekend door het Israëlische instituut Yad Vashem.
Meer lezen:
Abel de Jong, Had het anders gekund? De dramatische ondergang van dokter Sally, de tweelingbroer van Loe de Jong (Amsterdam 2019);
G. Hovingh, Predikanten die joden hielpen, PDF op internet versie VII 15 augustus 2019 p. 202;
Boudewijn Smits, Loe de Jong 1914-2005 – Historicus met een missie (Amsterdam 2014 );
Winkel, De ondergrondse pers 1940-1945 p. 277;
Voor De Jonge Acht zie ook Pieter de Boer.
Dagrapport van de Leidse politie d.d. 10 juni 1943.
Pieter Harteveld werd geïnterviewd voor het project Ook in Leiden. Bepaalde zaken komen daar niet aan de orde.
Tekst aangepast op 25 november 2020.