Huurpenningen van Ons Doel geroofd

Op maandagmiddag 31 juli 1944 zo rond de klok van drie uur ging bij Philippus van der Kaaij de bel van zijn huis in de Lindestraat. Van der Kaaij was 54 jaar oud en sinds december 1940 weduwnaar. Hij werkte als timmerman bij de woningbouwvereniging Ons Doel en haalde wekelijk de huur op, die contant werd betaald.

Toen de toevallig aanwezige buurvrouw van nummer 19 Anna van der Meijden de deur opendeed stonden er drie mannen voor de deur. Twee van hen spraken Duits. Ze zeiden dat ze van de Sicherheitsdienst waren en huiszoeking kwamen doen op zoek naar illegale bladen. Van der Kaaij schrok hevig, want toevallig was er de vorige avond een stapeltje illegale blaadjes door de brievenbus gedaan. Die lagen nog in de kamer op tafel. Mw. Van der Meijden kon haar persoonsbewijs niet laten zien en werd naar huis gestuurd met de mededeling dat zij daar moest blijven omdat ook bij haar huiszoeking zou worden gedaan en dat zij tegen niemand mocht vertellen wat er aan de hand was. Ze volgde dat bevel op en wachtte thuis tot haar man om kwart voor zes thuiskwam van zijn werk. Die ging eens poolshoogte nemen en omdat hij over een sleutel beschikte kon hij bij Van der Kaaij naar binnen. Daar vond hij de arme man vastgebonden op bed in de slaapkamer.

Van der Kaaij vertelde dat de mannen hem niet alleen hadden vastgebonden, maar ook hadden bedwelmd met een vloeistof die zij op een doekje hadden gedaan en voor zijn mond en neus hadden gehouden. Nadat Van der Kaaij was losgemaakt gingen de beide mannen naar de huiskamer, maar die bleek op slot te zijn en de sleutel was weg. Zij sloegen een ruitje in om de deur te kunnen openen. De illegale krantjes lagen nog gewoon op tafel maar er bleek wel veel geld te zijn verdwenen: fl. 1600 aan huurpenningen en een bedrag aan spaargeld, dat uit een trommeltje was gehaald.
Voor Van der Kaaij was het een grote slag, maar ook de woningbouwvereniging was getroffen. Het bestuur had het erg met de huurophaler te doen (de arme man was een zenuwinzinking nabij) en stuurde daarom een brief aan de leden om aandacht te vragen voor de gevolgen van de overval voor Van der Kaaij. Hij was niet alleen beroofd van de huurpenningen die hij had opgehaald, maar ook nog eens van zijn spaargeld, te weten fl. 890, bedoeld als pensioenvoorziening. Het bestuur stelde voor solidair te zijn met het zwaar getroffen lid en een inzameling te houden onder de leden om Van der Kaaij schadeloos te stellen. Wanneer ieder lid fl. 2,62 (ongeveer een halve week gemiddelde huur) zou afdragen was het leed voor hem geleden, althans financieel. Kennelijk waren er 340 leden. Het bestuur realiseerde zich dat het gevraagde bedrag voor veel leden toch wel een hap uit de huishoudportemonnee was en stelde voor de inzameling uit te smeren over een periode van vijf weken. De afloop van deze actie is verder niet bekend.

Van der Kaaij deed aangifte bij de Leidse politie. Misschien heeft hij niet alles verteld. Volgens hem wist hij niets van die illegale blaadjes en had hij ze ook niet gelezen. Maar het kan heel goed zijn, dat hij een verspreider was van die blaadjes. Hij kende immers alle leden van de vereniging en kwam wekelijks aan huis om de huur op te halen. Dat zal hij de Leidse politie natuurlijk niet aan de speurneus hebben gehangen, dat had ongetwijfeld kwalijke gevolgen gehad.

Daders onbekend tot eind 1982
Uit alles bleek dat het om een roofoverval ging.  In de volgende maanden tot aan de bevrijding nam het aantal overvallen door Duitssprekende mannen, soms zelfs in Duits uniform, toe. Nooit was duidelijk of het werkelijk Duitsers waren of toch gewoon Nederlanders en of het ging om acties “voor het goede doel” of uit eenvoudig eigenbelang. Zoals zoveel zaken is deze overval nooit opgelost.
Toch is bekend geworden wie er voor deze overval verantwoordelijk was. In een interview van oktober 1982 door een student in het kader van het project Ook in Leiden vertelde Joop Dubbeldman dat deze overval was gepleegd door zijn groep van de Leidse RVV. Zij hadden de illegale blaadjes in de brievenbus gedaan.

De woningbouwvereniging Ons Doel was opgericht in 1918. Vanwege de oorlogsomstandigheden werd het 25-jarig jubileum niet gevierd. Vijf jaar later werd ter gelegenheid van het 30-jarig jubileum in de Lindestraat een monument onthuld. Tot aan de bouwstop in 1941/1942 had Ons Doel in zes bouwplannen 339 woningen gebouwd plus vijf winkelhuizen en enkele gebouwen voor eigen gebruik.

Foto: ELO PV_PV5511.4c (public domain) uit 1977. Monument in de Lindestraat, onthuld op 3 september 1948 ter gelegenheid van het 30-jarig bestaan van Ons Doel.