Vrouwen in de oorlog

Een mooie, maar in moderne ogen stereotype foto van een jonge vrouw aan het fornuis. Een droomkeuken voor veel vrouwen? Wie zal het zeggen. Het is een publiciteitsfoto uit de eerste helft van de vorige eeuw voor producten van de Gemeentelijke Electriciteitsfabriek en de Gemeentelijke Gasfabriek aan de Langegracht. In ieder geval zullen de meeste Leidse huisvrouwen het in die tijd met veel minder hebben moeten doen. En, zoals iedereen wel weet, in de Hongerwinter werd het helemaal behelpen in de keuken omdat gas en elektra waren afgesloten en er geen kolen meer waren. Koken op een noodkacheltje met gesprokkeld hout of hout van een oude kast of van een deur. Of hout “afkomstig” uit een schoolgebouw.

Vast rollenpatroon
In het Nederland van de eerste helft van de 20e eeuw lag de rol van de getrouwde vrouw vrijwel vast, zeker in katholieke en protestantse kringen: huisvrouw met de zorg voor man en kinderen. Ongehuwde vrouwen hadden dan wel iets meer vrijheid, maar ook hun mogelijkheden bleven beperkt. In de oorlogsjaren kregen nogal wat vrouwen bijzondere taken, noodgedwongen of vrijwillig, waardoor ze in uitzonderlijke situaties terechtkwamen.

Bijzondere vrouwen
Leiden4045.nl zal de komende tijd aandacht besteden aan een aantal bijzondere vrouwen. Een paar maanden geleden verscheen er een boek over Sietske Piena-Buitenveld van de hand van Lidy Thijssen. In de oorlogsjaren maakte zij deel uit van een politieke linksgeoriënteerde illegale organisatie, de Raad van Verzet. Buitenveld nam deel aan diverse acties en was betrokken bij een liquidatie. Dat was wel erg extreem. De meeste vrouwen hebben nooit persoonlijk direct met geweld te maken gehad, net als de meeste mannen.

Onderduikers
Op de website Leiden4045.nl staan veel namen van mensen die onderduikers in huis hadden, hoofdzakelijk echtparen. Maar het meeste werk zal op de schouders van de vrouw des huizes zijn neergekomen. Mannen deden gewoonlijk niets in het huishouden. Koken, wassen, kleren herstellen. En dan dag en nacht een of meer vreemden in huis, dat moet heel belastend zijn geweest. Af en toe lees je dat de spanningen zo hoog opliepen, dat de onderduikers moesten verkassen.

Verhalen
Lees bijvoorbeeld eens het korte verhaal over de familie Kromhout-Blijleven, van wie Cor actief was in de illegaliteit en Nel de zorg had voor de Joodse onderduikers. Er werden ook nog twee baby’s geboren. Over die familie is veel bekend maar over de meeste gevallen is vrijwel niets te vinden. Lees eens het bericht over het echtpaar Anton en Jannetje Immink-van Hekken. Of van de familie Ab en Louiza Nicolaas-Nieuwenburg, of van Cornelis en Maria van Opstal-Link. Of lees iets over Leny Visser uit Oegstgeest. Zoek verder op het trefwoord onderduikadressen en lees meer over meer dan 100 adressen. Het is maar een fractie van het werkelijke aantal.

Uw verhaal?
Heeft u zelf nog verhalen over Leiden in oorlogstijd? Neem gerust contact met ons op.

Foto van Erfgoed Leiden e.o. GN 004395. Datering onzeker (glasnegatief). Public domain.