Sanders-Platz, Elvira, Maria, Josepha
Elvira Sanders-Platz (Bron: Erzbistum Köln)
Elvira Platz werd op 15 september 1891 in het kinderrijke Joodse gezin van Jonas Platz en Ida Platz-Heimbach in Keulen geboren. Ze volgde een opleiding tot hoedenmaakster.
Elvira’s broer Alfred Platz was getrouwd met Anna Gerzon, dochter van de eigenaar van de N.V. Gebr. Gerzon’s Modemagazijn met vestigingen in Amsterdam, Den Haag, Rotterdam, Haarlem, Leiden, Utrecht, Arnhem, Groningen, Nijmegen en Breda. Op 6 juli 1914, 22 dagen voor het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog, haalden de Gerzons Elviere en haar oudere zus Selma naar Nederland. Selma werd directrice van het Leidse Gerzon-filiaal aan de Breestraat 142-144 en Elvira hoofd van de afdeling hoedenproductie. Ze vestigden zich op de Oude Singel 142.
In Leiden ontmoette Elvira haar toekomstige man Joseph Franciscus Xaverius Sanders, directeur van de N.V. Stoom-, Zeep-, Eau de Cologne- en Parfumerieënfabriek v.h. Sanders & Co. aan het Levendaal. Onder invloed van haar relatie met de katholieke Sanders zocht Elvira contact met de katholieke kerk. Op 30 maart 1918 liet ze zich in Oegstgeest dopen.
Op 25 juni 1918 trouwden Elvira en Joseph in de Leidse Petruskerk. Het paar vestigde zich op de Witte Singel 68. Bijna een jaar later, op 2 juni 1919, werd hun enige dochter Anna Elviere Maria Sanders – roepnaam Anneke – geboren. Ze lieten haar in Oegstgeest dopen.
Tussen 1920 en 1927 was Joseph Sanders lid van de Leidse gemeenteraad voor de Roomsch Katholieke Staatspartij (R.S.K.P.) en enige jaren wethouder. Elvira was voor de oorlog onder meer maatschappelijk actief als penningmeester van de Zita-vereniging: de Rooms-Katholieke Internationale Vereniging tot Bescherming van Meisjes en als secretaris van het bekende Rooms-Katholieke koor Alma Mater.
Na de Kristallnacht van 9 november 1938 besloot Joseph, bijgestaan door zijn advocaat, negen schoonfamilieleden – waaronder Elvira’s moeder Ida Platz (sinds 1913 weduwe) en Elvira’s zus Emma Wolfstein-Platz en haar gezin – uit Duitsland naar Leiden te halen om hen tijdelijk op de Witte Singel 68 op te vangen.
Joseph Sanders overleed op 17 augustus 1939 op 58-jarige leeftijd. Na Josephs dood raakte Elvira steeds meer betrokken bij kerkelijke activiteiten, vooral bij liefdadigheid in de parochie. Toen het woonhuis aan de Witte Singel eind 1940 werd verkocht, verhuisde Elvira naar de Lorentzkade 8. Elvira’s moeder Ida en het gezin Wolfstein-Platz verhuisden via Voorschoten naar Alphen aan de Rijn.
Begin juli 1942 begonnen de massadeportaties van Joden uit Nederland, die volgens officiële berichten naar “werkkampen” werden gebracht. Op 11 juli protesteerden de Nederlandse kerken tegen deze maatregelen in een gezamenlijk telegram aan de Reichskommissar voor Nederland, Arthur Seyß-Inquart. Seyß-Inquart garandeerde dat Joden van alle Christelijke kerkgenootschappen die vóór 1941 gedoopt waren, vrijgesteld zouden worden van deportatie als de kerken hun protest niet openbaar zouden maken.
Niet onder de indruk van dit aanbod ondertekenden tien kerkgenootschappen op zondag 26 juli 1942 een protesttelegram aan de Reichskommissar, waarin zij hun afschuw uitspraken over de maatregelen tegen de Joden in Nederland, waardoor mannen, vrouwen, kinderen en gehele gezinnen zouden worden weggevoerd naar het Duitse rijksgebied. Diezelfde zondag liet de katholieke aartsbisschop van Utrecht het op 20 juli 1942 uitgevaardigde Herderlijk Schrijven van de Rooms-Katholieke bisschoppen, waarin stelling werd genomen tegen de jodenvervolging, landelijk voorlezen in de kerken. Elvira deed dat in haar parochie.
In reactie daarop werden 213 Joden die zich tot het katholicisme hadden bekeerd, waaronder Elvira, op 2 augustus 1942 in alle vroegte door de Gestapo gearresteerd en via doorgangskamp Amersfoort naar Westerbork gevoerd. Haar dochter Anneke Sanders, die in verwachting was van haar eerste kind, hoorde pas laat die middag dat haar moeder was gearresteerd. Ze wilde naar het kamp gaan om warme kleren mee te nemen, maar werd gewaarschuwd dat ze ook gearresteerd kon worden. Andere familieleden bezorgden de koffers, maar ze mochten niet met Elvira spreken. Vanuit Westerbork schreef Elvira op 6 augustus een afscheidsbrief, waarin ze haar lot een christelijke invulling gaf: “Dit is dus mijn uitverkiezing het lijden van Onze Lieve Heer mee te dragen. In deze gedachte hoop ik te blijven leven […] Lieve kinderen, vergeet Vader niet, maar bidt ook voor mij.” Op 7 augustus werd ze met 91 andere Rooms-Katholieke Joden op transport gezet naar het vernietigingskamp Auschwitz-Birkenau, waar ze op 9 augustus 1942 op 50-jarige leeftijd werd vergast.
Tijdens de razzia van 30 september 1942 in Alphen aan de Rijn lag Elvira’s moeder in het Leidse Sint Elisabeth Ziekenhuis. Ondanks haar conditie werd ze toch opgepakt en op transport gesteld naar Westerbork, waar ze vóór haar deportatie naar de vernietigingskampen op 20 april 1943, 84 jaar oud, overleed.
Elvira’s dochter Anneke dook onder en overleefde de oorlog. Ze stierf op Kerstavond 2001 in Marbella.
Elvira is in haar geboortestad niet vergeten. Het Aartsbisdom Keulen heeft een pagina op zijn website met een foto en biografie.
Elvira Sanders-Platz werd als geloofsgetuige opgenomen in het Rooms-Katholieke Duitse Martyrologium (Martelarenboek) van de 20ste eeuw.
In 2016 werd ongeveer op de plaats waar haar ouderlijke woning heeft gestaan al een Stolperstein gelegd. Met de tekst is wel wat vreemds mee aan de hand. Flucht Holland suggereert, dat zij naar Nederland is gevlucht, maar dat is niet juist. De foto van de Stolperstein is gemaakt door Geolina163 en te vinden op Wikipedia Commons.
In 2012 werd achterin de Sint-Petruskerk aan de Lammenschansweg in Leiden een kleine plaquette voor Elvira onthuld.
————————————————————————————————————
Op woensdag 26 maart 2025 zal de Stichting Herdenking Jodenvervolging Leiden een Stolperstein voor Elvira plaatsen bij haar laatste vrijwillig bewoonde adres: Lorentzkade 8.
Een verslag van deze dag zal vanaf 26 maart 2025 te lezen zijn op de website van de Stichting Herdenking Jodenvervolging Leiden. Daarop staan dan ook foto’s en de teksten die bij de steenleggingen werden uitgesproken.
Deze tekst is (deels) gebaseerd op informatie van de Stichting Herdenking Jodenvervolging Leiden, die toestemming verleende voor de tekstbewerking en het plaatsen van beeldmateriaal.
BRONNEN:
Joods Monument – Elvira Sanders-Platz
Wikimedia: Stolperstein Elvira Sanders-Platz
Wikipedia: Sint-Petruskerk (Leiden)
Wikipedia: Elvira Sanders-Platz
Kamp Westerbork: Elvira Sanders-Platz
De Nederlandse kerken en de Joden 1940-1945
Joods Monument – Ida Platz-Heimbach
Stichting Herdenking Joodse Vervolgingsslachtoffers Alphen aan de Rijn
Tekst aangepast op 8 januari 2025.
