Ginsberg, Jakob
Jakob Ginsberg werd op 13 februari 1886 in Lodz geboren; tegenwoordig Polen, maar destijds gelegen in het Tsaristisch Rusland.
In de jaren ’10 van de vorige eeuw vertrok hij naar Duitsland, waar hij aan de Kaiser Wilhelmsuniversität in Straatsburg Oosterse letteren ging studeren. Na het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog werd hij, als Russisch staatsburger, door de Duitsers geïnterneerd. Op voorspraak van Leidse hoogleraren, arabist Christiaan Snouck Hurgronje en slavist Nicolaas van Wijk, kwam hij vrij. Hij vestigde zich in Leiden en begon rond 1922 een boekantiquariaat annex universiteitsboekhandel in de Lange Diefsteeg nr. 11a en dreef daarnaast nog een kiosk nabij het station. Zijn winkel werd een ontmoetingsplek voor jonge intellectuelen en Joden met interesse voor Rusland, communisme-socialisme, pacifisme en het jodendom.
In augustus 1926 trouwde Jakob met Erna Prigge, een Duitse vrouw die op dat moment al enige maanden zwanger was van hun zoon Jakob.
Enige jaren later verhuisde de ‘Universiteitsboekhandel en Antiquariaat J. Ginsberg’, zoals de zaak toen officieel heette, naar het Kort Rapenburg 17. Ginsberg importeerde moeilijk verkrijgbare boeken en trad ook op als uitgever van proefschriften en inaugurele redes. Hij onderhield contacten in Oost-Europa, reisde regelmatig naar het buitenland. Hierdoor werd hij door de Leidse politie als een verdachte figuur gezien. Er werden in rapporten van de Leidse politiecommissaris vermoedens geuit over een mogelijke communistische achtergrond, maar hiervoor waren geen bewijzen.
Jakobs huwelijk strandde. In 1936 liet hij zich scheiden van Erna, die na hun scheiding in Leiden bleef wonen. Op 22 september 1938, dus niet zo lang voor de Kristallnacht, en vlak voor het beruchte verdrag van München van 30 september, schrijft hij Pijper: ‘Afgezien van de ellende die over heel Europa en misschien de beschaafde menschheid der heelen wereld schwebt, gaat het mij tamelijk goed. Ik dank den schepper dat ik in Holland en in Leiden ben, alleluja!’ Maar Jakob had buiten de bezetter gerekend. In 1941 werden zijn boekhandels onder een Verwalter geplaatst en later overgenomen door de nationaal-socialistische Volksche Boekhandel.
Volgens de Leidse illegale werker Lex Bernard verbleef Ginsberg enige tijd in zijn (Bernards) ouderlijk huis als onderduiker, maar was onvoorzichtig en werd gepakt. Jacob Ginsberg had na de grote razzia’s in Leiden in maart 1943 kennelijk toestemming om in Leiden te verblijven, maar werd in de vroege ochtend van 21 september 1943 in zijn woning gearresteerd op verdenking van het plegen van een strafbaar feit. De volgende dag werd hij in Rotterdam in bewaring gezet en na enkele dagen afgevoerd naar kamp Vught.
Op 15 november 1943 werd hij op transport gesteld naar Auschwitz, waar hij op 18 november 1943 werd vermoord. Jakob werd 57 jaar oud.
Wat er met Jakobs winkelinventaris gebeurde is onzeker, maar volgens het RK dagblad De Burcht van 25 augustus 1945 werden boeken van Ginsberg aangetroffen in de omvangrijke opslagplaatsen van het Institut zur Erforschung der Judenfrage van Alfred Rosenberg, dat in alle bezette landen op grote schaal joods cultureel erfgoed had geroofd en naar Duitsland had overgebracht.
Op 12 oktober 1945 plaatse mr. W. Heskes, bewindvoerder over de afwezige J. Ginsberg een advertentie in De Burcht, waarin hij verzocht goederen van Ginsberg die men onder zich had (terug) te brengen bij Jacob jr. Niet iedereen voldeed aan dat verzoek, want een soortgelijke advertentie verscheen in De Nieuwe Leidsche Courant van 19 december van datzelfde jaar.
Zijn zoon, Jakob Ginsberg Junior, zette na de oorlog, aanvankelijk samen met zijn moeder Erna, universiteitsboekhandel Ginsberg voort.
————————————————————————————————————
Op 16 oktober 2024 werd op initiatief van enkele bij het leven van Jakob Ginsberg betrokkenen een Stolperstein voor Jakob geplaatst bij zijn laatste vrijwillig bewoonde adres: Kort Rapenburg 17.
Een verslag van deze dag is te lezen op de website van de Stichting Herdenking Jodenvervolging Leiden. Daarop staan ook foto’s en de teksten die bij de steenleggingen werden uitgesproken.
Deze tekst is (deels) gebaseerd op informatie van de Stichting Herdenking Jodenvervolging Leiden, die toestemming verleende voor de tekstbewerking en het plaatsen van beeldmateriaal.
BRONNEN
Jan Paul Hinrichs
Joods Monument – Jakob Ginsberg
Tekst door de redactie aangepast op 4 oktober 2025.
