Woonde Tante Riek Kuipers-Rietberg in Leidendorp?

De naam van Helena Theodora Kuipers-Rietberg was na de de oorlog een tijdlang wijd en zijd bekend. Postuum, dat wel, want ze was op 27 december 1944 in het KZ Ravensbrück omgekomen. Tante Riek, zoals ze in de illegaliteit werd genoemd, had een doorslaggevende rol gespeeld bij de oprichting van de Landelijke Organisatie voor hulp aan onderduikers. Haar portret staat prominent afgebeeld in Het Grote Gebod, het herdenkingsboek van de LO en LKP, dat begin 1951 verscheen en nog in 1979 en 1989 werd herdrukt.

Haar talent voor organiseren was al vóór de oorlog gebleken. In 1932 werd ze actief in de Gereformeerde Vrouwenvereniging en bij de oprichting in 1937 werd ze penningmeester en hoofdbestuurslid van de Bond van Gereformeerde Vrouwenverenigingen. Ze was dus gewend om veel contacten te hebben. Voor een gereformeerde gehuwde vrouw en moeder van vijf kinderen was zo’n functie vrij bijzonder.

In 1941 werd er in haar woonplaats Winterswijk een kamp opgericht van de Nederlandse Arbeidsdienst. Jonge mannen werden in dergelijke kampen gedurende zes maanden gedrild in een nationaalsocialistische atmosfeer. Onder de gereformeerden waren er daarom grote principiële bezwaren om in deze organisatie te dienen en tal van gereformeerde jongemannen zochten heimelijk een onderkomen in een andere plaats, zodat ze hopelijk buiten het bereik van de politie of andere opsporingsdiensten zouden blijven.

Ontstaan van de LO
Tante Riek raakte betrokken bij deze vroege vorm van hulp aan onderduikers. In 1942 kwamen daar ondergedoken Joden bij en geallieerde vliegtuigbemanningen, van wie het toestel boven Duitsland was neergeschoten.
Tante Riek en haar man Piet Kuipers kregen contact met de rondreizende gereformeerde predikant Frits Slomp, die zich net als zij met het onderduikwerk bezig hield en onder schuilnamen predicaties hield. Slomp werd in de kringen van de LO bekend onder de naam “Frits de zwerver”. Hun gezamenlijke aanpak zou uitgroeien tot de LO.

Een vals persoonsbewijs
In mei 1944 besloten Riek en Piet met het hele gezin onder te duiken omdat de situatie voor hen niet meer veilig was. Helaas werden ze medio augustus gearresteerd. In een levensbeschrijving valt te lezen, dat tante Riek op dat moment wachtte op een nieuw persoonsbewijs, omdat het persoonsbewijs dat ze gebruikte ondeugdelijk bleek te zijn. Riek stierf in KZ Ravensbrück, haar man overleefde de kampen.
In de nalatenschap van de familie Kuipers bevindt zich een vals persoonsbewijs van Riek op naam van Theodora Berghuis, geboren op 26 mei 1893 in Leiderdorp, gehuwd met P. Molenaar. Als adres wordt vermeld Zijldijk 14. De datum van uitgifte is 12 augustus 1943.
Is dit het bewuste ondeugdelijke persoonsbewijs of had ze er meerdere? In ieder geval is er volgens het bevolkingsregister op 26 mei 1893 geen Theodora Berghuis in Leiderdorp geboren, dus dit persoonsbewijs was niet helemaal bestand tegen een nauwkeurige controle. Het is opmerkelijk, dat er een connectie bestond tussen Tante Riek uit Winterswijk en een adres in Leiderdorp. We weten, dat Johannes en Marinus Post vaak in Rijnsburg verbleven, maar ondanks naspeuringen is het nog niet gelukt om een verband te leggen tussen dit adres en de LO, de gebroeders Post of de aan de LO gelieerde Landelijke Knokploegen (LKP). De vervalser zal dit adres toch niet willekeurig hebben uitgekozen. Of zou het volledig buiten de bewoner om zijn gegaan?

Afbeeldingen: Een deel van Het Grote Gebod met de afbeelding van mw. Kuipers-Rietberg. Het persoonsbewijs bevindt zich in de collectie van de Vereniging Het Museum Winterswijk.

Op internet zijn meer dan tien uitgebreide levensbeschrijvingen te vinden die elkaar (vaak letterlijk) overlappen. Dit persoonsbewijs wordt enkele malen afgebeeld, maar geen enkele website besteedt er verder aandacht aan.