De Zoutkeet

In een fabriekscomplex tussen de Oude Singel en de Houtmarkt vervaardigde De Leidsche Zoutkeet v/h Weyland en De Fremery vanaf het einde van de 19e eeuw tot 1951 zout uit zeewater. Het proces was eenvoudig door zeewater, dat per tankschip werd aangevoerd vanuit Katwijk aan Zee, in te dampen.
Erfgoed Leiden beheert een aardig archiefje over de Zoutkeet met een aantal stukken uit de oorlogstijd. Er valt weinig spectaculairs te melden, maar over een aantal onderwerpen bevat het gedetailleerde informatie.
Begin 1944 werden er acht arbeiders tussen de 18 en de 45 jaar gevorderd om in de buurt gedurende een korte periode te worden tewerkgesteld. Alle Leidse bedrijven moesten tijdelijk personeel afstaan, dat niet was aangewezen voor de arbeidsinzet. De vordering werd meegedeeld door de Leidse burgemeester in opdracht van de Wehrmacht. Drie mannen werden aangewezen om op zaterdagochtend 15 januari aan te treden. De overige vijf bleven reserve. Voor de Zoutkeet was het lastig, omdat er maar 18 arbeiders werkzaam waren. De directeur jhr. C.C. Roëll en de procuratiehouder waren waarschijnlijk ongeschikt of te oud voor de arbeid.

Het waterschip De Hoop van 120 ton werd gedurende de maand oktober en november door de gemeente gevorderd.

Feldwirtschaftskommando 7
Een aantal documenten maakt duidelijk wat de taak en werkwijze is geweest van een bijzondere Duitse eenheid, het Feldwirtschaftkommande nummer 7. Dit Kommando was gevestigd aan het Rapenburg.
Een FWK was in het laatste oorlogsjaar een keurige aanduiding voor een plunder- en rooforganisatie, die beslag legde op alles wat de Wehrmacht kon gebruiken en nog veel meer. In Leiden is dus Kommando nummer 7 (nummer 10 plunderde het verlaten Arnhem) actief geweest, maar voorlopig is er behalve bij de Zoutkeet alleen een melding van de Fabriek van suikerwerken Gebr. Pel.
Begin januari 1945 ontving de Zoutkeet van de Einsatsgruppe Leiden des FWK 7 een schrijven met de opdracht om opgave te doen van – kort gezegd – alle voorraden, bedrijfsmiddelen en gebouwen. Verder werd medegedeeld dat op alles conservatoir beslag was gelegd. Elke beschadiging of verlies zou voor het Kriegsgericht worden gebracht.
Tien dagen later volgde het antwoord van de Zoutkeet, met een keurige opgave. Aan voorraad was er nog 400 ton ruw zout, 100 ton geraffineerd zout en 200 ton gemalen steenzout (uit Boekelo). Verder 3000 juten zakken en 12 ton steenkool. Ook was er nog een vrachtauto, maar daarvan waren de motor en de remmen defect en ontbrak de accu.
Ondanks de gebreken (die misschien niet zo ernstig waren als het leek) vorderde het FWK de vrachtauto en een schrijfmachine. De schrijfmachine moest worden overhandigd aan de Einheit K.V.A. Süd Abt. V en werd na de oorlog teruggevonden bij de Twentse Bank. De Zoutkeet had er inmiddels wel een andere voor teruggekregen. De vrachtauto is kennelijk weer rijvaardig gemaakt en werd na de Bevrijding nog enige tijd door de BS gebruikt.

Schadevergoeding
De Zoutkeet leed enkele gevoelige verliezen van juten zakken en zout. Bij het bombardement op Hengelo (Ov.) op 18 maart 1945 gingen 3800 juten zakken verloren en uit een loods van de Nederlandse Spoorwegen bij het stationnetje van Hemmen- Dodewaard verdween 2000 kilo zout na te zijn gevorderd door de Wehrmacht.
De schade van de verdwenen schrijfmachine, de juten zakken en het zout werd gemeld bij de Schade Enquête Commissie, die na de oorlog een bedrag van bijna fl. 700 vergoedde.

Ondergedoken Amerikaanse piloot
De bedrijfsleider van de Zoutkeet was W.F. Verpoorte, die een dienstwoning had (huisnummer 248) In het fabrieksgebouw verschafte hij onderdak aan de Amerikaanse piloot Clement Kelsey, wiens B-17G-bommenwerper op 26 september 1944 bij Lisse was neergestort.

Bronnen: ELO, archief De Leidsche Zoutkeet toegang 0547 diverse inventarisnummers.
Afbeelding: ELO PV31252.126. Gebouw van de voormalige Zoutkeet nummer 248. CC-O. Vervaardiger of rechthebbende heeft nog wel het auteursrecht, maar stelt alles open en zonder restrictie beschikbaar. (https://creativecommons.org/publicdomain/).