Aanslag op Diederix 3 januari 1944
In de vroege avond van 3 januari 1944 werd een aanslag gepleegd op de directeur van het Leidse arbeidsbureau, Gerard Diederix. De aanslag mislukte: Diederix raakte weliswaar zwaargewond, maar werd niet gedood. De aanslag werd gepleegd door drie leden van de Leidse Raad van Verzet (RVV). Ook al was er geen Duitser bij betrokken, toch nam de bezetter wraak. De volgende dag werden 32 Leidse mannen opgepakt. Van hen werden er drie vermoord door een speciaal moordcommando in een zogeheten Silbertanneaktion: Hans Flu, Harmen Douma en Christiaan de Jong. De overige mannen werden als gijzelaar opgesloten in Kamp Vught of het gijzelaarskamp St. Michielsgestel. Eind juli waren allen weer op vrije voeten.
Het is nooit duidelijk geworden of de daders van de aanslag opdracht hadden gekregen van hogerhand of dat het hun eigen initiatief was. Diederix was begin december 1943 directeur geworden van het arbeidsbureau en had verschillende ambtenaren ontslagen en enkele zelfs laten arresteren. De administratie moest opnieuw worden gecontroleerd om zoveel mogelijk aan de eisen van de bezetter op het gebied van de arbeidsinzet te voldoen. Veel ambtenaren hadden tot dan toe op dat vlak weinig moeite gedaan en er werd geknoeid met de kaartenbakken. Diederix kwam na verloop van enkele maanden nog terug, maar ging in september met ziekteverlof. Hij overleed in december 1944.
Over de gevolgen van de aanslag is veel geschreven. Toch zijn niet alle vragen beantwoord. Zo blijft volstrekt onduidelijk op welke gronden de gijzelaars zijn geselecteerd. Men vermoedt, dat er een lijst is opgesteld met mensen die “anti” (Duits) waren, maar op zo’n lijst zouden gemakkelijk veel meer mensen kunnen hebben gestaan. Het blijft ook een raadsel, waarom juist die drie mannen werden uitgekozen om te worden omgebracht. Werden ze gewoon aangewezen of was er een speciale reden voor ?
De daders, onder wie Joop Dubbeldeman en Nico Olivier bleven, ondanks de drie doden en de gijzelaars, actief in het activistische verzet. De Duitse politie Sipo/SD begon uiteraard met een onderzoek en kwam erachter wie de aanslag had gepleegd. Op 17 mei 1944 werd een razzia gehouden en werden enkele tientallen mensen uit de kring van de RVV opgepakt. Onder hen enkele familieleden van Dubbeldeman. Verschillende van de arrestanten, onder wie de ouders van Dubbeldeman, stierven in een concentratiekamp.
De aanslag, de arbeidsinzet, de rol van het gewestelijk arbeidsbureau en het verzet door de ambtenaren worden uitgebreid behandeld in het boek van Alphons Siebelt, ‘Hij zit bij de onderduikersbond’ uit 2015.
