De Ordedienst
De Ordedienst was een van de eerste grote illegale organisaties met een zekere landelijke spreiding. Het was geen actieve verzetsorganisatie: de OD bereidde zich voor op de bevrijding en de situatie vlak daarna. Bij de OD leefde aanvankelijk de verwachting dat Duitsland de oorlog binnen een jaar zou verliezen en dat OD in de chaotische overgang van de bezetting naar de bevrijding de orde zou moeten bewaren, en waar nodig te herstellen.
De OD kwam al in augustus 1940 tot stand. De leden hadden vaak een militaire achtergrond. In zijn beginperiode werd de OD – later ‘de eerste OD’ genoemd – zwaar getroffen door arrestaties en doodvonnissen. Op 3 mei 1942 werden 71 OD’ers geëxecuteerd in het concentratiekamp Sachsenhausen, op 11 mei 1942 volgden nog 24 executies. Een andere tegenslag voor de OD was dat in mei 1942 ongeveer 2.000 beroepsofficieren in hernieuwde krijgsgevangenschap werden weggevoerd naar Duitsland.
De “tweede” Ordedienst en de Delta
In 1943 ontstond de “tweede” OD, die tot aan de bevrijding heeft bestaan. De OD was toen onderdeel geworden van de Binnenlandse Strijdkrachten en behoorde met de Raad van Verzet en de Landelijke Knokploegen tot de top van de BS, die de Delta werd genoemd. In de laatste week van oktober 1944 werd de organisatie van de Binnenlandse Strijdkrachten (BS) gevormd en waren de drie groepen binnen de BS officieel als zodanig niet langer meer herkenbaar. Desondanks bleven de drie organisaties tot aan de Bevrijding bestaan. Lees meer over de Ordedienst op Wikipedia.
De Leidse Ordedienst
In Leiden woonden een aantal leden van de eerste OD. Bekend zijn gebleven George Maduro, Willem van Lanschot, Sjoerd Nauta, Dirk de Loos, Frits van der Schrieck en nog enkele anderen. De meeste waren studenten die in de meidagen als gemobiliseerd militair actief waren geweest. Zij hadden vooral contacten met andere OD’ers in den lande, in het bijzonder in Den Haag. Vermoedelijk heeft de OD in Leiden na de verliezen in 1941 enige tijd een slapend bestaan geleid.
De “tweede” Ordedienst in Leiden
Van de “tweede” OD is er zeker een afdeling in Leiden geweest met mogelijk rond de 300 “leden”. Het waren behalve oud-militairen ook oud-leden van de Bijzondere Vrijwillige Landstorm en van de Burgerwacht, die aan het Utrechtse Veer een eigen verenigingslokaal had gehad Er is een verklaring van Salomon den Os, dat hij districtsleider van de OD is geweest. De Os was onderofficier, iets wat zich op het eerste gezicht moeilijk laat rijmen met het militaire, hiërarchische karakter van de organisatie. Als leider verwacht men dan toch op zijn minst een kapitein of hoger.
Maar in de Algemene Instructie van de BS op 10 oktober 1944 stond een opmerkelijk punt.
‘ In het verband der Stoottroepen wordt ieder opgenomen in een functie welke in beginsel onafhankelijk is
van de positie welke men vroeger innam en van de organisatie waartoe hij behoorde,
doch welke uitsluitend bepaald wordt door persoonlijke bekwaamheid en ervaring.’.
Dit betekende dat de militaire rang die iemand in mei 1940 had, daar geen politie aan kon ontlenen en opnieuw moest worden beoordeeld. Theoretisch kon degene die de rang van soldaat had, of niet eens in militaire dienst was geweest, bij de BS officier worden. Dit was te verenigen met het idee dat Nederland opnieuw moest worden opgebouwd na de bevrijding.
In het voordeel van Den Os was zijn ervaring in de illegaliteit gedurende enkele jaren. Dat was in tegenstelling tot veel oud-militairen die (wanneer ze in 1942 of 1943 niet opnieuw in krijgsgevangenschap waren gegaan) hooguit een tijdje ondergedoken hadden gezeten. Volgens Den Os kwam er in de zomer van 1944 een groep tot stand met het oog op de naderende bevrijding. Maar nergens blijkt dat deze groep enig illegaal werk had verricht. Tot ieders teleurstelling was de groep niet welkom bij de Binnenlandse Strijdkrachten. Oud-militairen pasten niet binnen de BS. Dat blijkt uit de bovengenoemde instructie.
Pas na de Bevrijding werd de Leidse groep ingedeeld bij de Bewakingstroepen, maar binnen een week ook weer met groot verlof gestuurd.
NB: De Luchtbeschermingsdienst had óók een ordedienst, maar dat was een totaal andere organisatie.
Afbeelding: reconstructieafbeelding van de armband die na de Bevrijding door leden van de OD in enkele plaatsen werd gedragen. Of deze armband ook in Leiden is gebruikt is niet bekend. Alle inlichtingen zijn welkom.